Najčešća pitanja i odgovori
Neplodnost se definiše kao izostanak trudnoće posle godinu dana redovnih odnosa bez zaštite i nastojanja ostvarivanja trudnoće. Ukoliko je par stariji, taj period je kraći i iznosi šest meseci. Ukoliko do trudnoće ne dolazi u tom periodu tada je potrebno da se par obrati za pomoć specijalizovanoj zdravstvenoj ustanovi, odnosno stručnjacima koji se bave tom problematikom. Dalji postupak liječenja će zavisti od zdravstvenog stanja pacijenata te utvrđenog uzroka neplodnosti.
Uzroci neplodnosti jednako opterećuju žene i muškarce. Stručnjaci kažu da je to bolest modernog društva i nastaje zbog izloženosti stresu, loših životnih navika, zagađene okoline, ali i zbog činjenice da se parovi sve češće odlučuju da u kasnijim godinama osnuju porodicu i stvaraju potomstvo. Muška neplodnost ogleda se u smanjenom broju i/ili slaboj pokretljivosti spermatozoida, kao i neprohodnosti sjemenovoda. Osim životne dobi, najčešći ženski faktori neplodnosti su poremećaji ovulacije, sindrom policističnih jajnika, endometrioza i adenomioza, potom poremećaj funkcije materice kao i hormonski poremećaji. Takođe, oslabljena prohodnost jajovoda ili njihova opstrukcija kao i nedostatak jajovoda usljed operacija su jedan od češćih uzroka neplodnosti. Ostali uzroci neplodnosti uglavnom su slabije opšte zdravlje partnera, loše životne navike, te psihološki faktor.
Muška neplodnost se manifestuje smanjenim brojem spermatozoida, njihovoj slaboj pokretljivosti, kao i u poremećaju građe ili izostanku spermatozoida u ejakulatu. Neplodnost uzrokuju imunološki faktori, infekcije i upale testisa, različiti hormonski poremećaji poput poremećaja funkcije štitne žlijezde, pankreasa ili dijabetesa. Loše životne navike kao što su pušenje i alkohol utiču na smanjenu plodnost muškarca. Takođe, pojedina zanimanja usljed kojih su izloženi toksičnim gasovima, bojama i raznim isparenjima utiču na spermatogenezu i mogu dovesti do smanjenog broja spermatozoida i neplodnosti.
Danas se planiranje porodice često odgađa na dob žene između 29 i 35 godina što čini oko 60-70% porođaja. Međutim, nakon 32. godine opada plodnost žene, a nakon 42. godine opada i plodnost mušakarca. Od 30. do 40. godine reprodukcijski potencijal žena pada za 20%, a poslije 40. godišnji je pad 35%. Od 30-ih godina žene, rezerve jajnika se umanjuju za 8% godišnje. U četvrtoj deceniji sve su češće bolesti koje kompromitiraju reprodukcijske organe. Uspjeh postupaka vantjelesne oplodnje sa 30 godina je od 50 do 60%, a sa više od 40 tek 6 do 15%.
Načini i procedure liječenja neplodnosti zavise od uzroka neplodnosti. Najčešća i potvrđeno najbolja metoda za liječenje neplodnosti je vantjelesna oplodnja (IVF ili ICSI), dok se u nekim jednostavnijim situacijama može odgovoriti i inseminacijom kao metodom potpomognute oplodnje. Takođe, kod neplodnosti koja nije uzrokovana konkretnim problemom, na raspolaganju je i metoda ciljanih odnosa, stimulacija jajnika i izazivanje ovulacije, te promjena životnih navika.
Vantjelesnom oplodnjom danas liječimo više od 80% svih uzroka neplodnosti. Uspjeh zavisi od nekoliko faktora: životne dobi
- uzroka neplodnosti
- rezerve jajnika
- trajanju neplodnosti, ranije trudnoće
- debljini
- štetnim zdravstvenim i vanjskim uticajima
- zdravom/nezdravom načinu života
Uspješnost intrauterine inseminacije (IUI) po jednom pokušaju je 12-15% (kumulativno 5 puta ≈ 40%). Uspješnost IVF/ICSI -a po jednom pokušaju je od 40 do 60% (kod žena ispod 34 godine), a 20 – 30% kod žena ≥ 38 godina. Kumulativno IVF (svježi i zamrzavanje) kod mlade žene ima uspjeh ≈ 60-70%.
Inseminacija (Intrauterine insemination – IUI) je postupak medicinske potpomognute oplodnje koji podrazumijeva minimalnu stimulaciju jajnika kod žene. Tokom ovulacije se obrađen uzorak sperme ubacuje direktno u matericu žene, i na taj način poboljšavaju uslovi „susreta“ jajne ćelije i spermatozoida. To je najjednostavniji i najmanje invanzivan postupak medicinski potpomognute oplodnje. Predlaže se parovima kojima je ustanovljena idiopatska neplodnost, blaži oblici muškog steriliteta, kao i kod problema sa ovulacijom.
Vantjelesna oplodnja (VTO) ili In Vitro Fertilizacija (IVF) je postupak medicinski potpomognute oplodnje prilikom kojeg se jajne ćelije i spermatozoidi spajaju u laboratorijskim uslovima i vraćaju u matericu s ciljem ostvarivanja trudnoće. Ova terapija neplodnosti primjenjuje se tek kad ne postoji nijedan drugi način liječenja steriliteta. Podrazumijeva nekoliko faza: prvi razgovor, utvrđivanje uzroka neplodnosti te uvid u hormonski status pacijenata, stimulacija, aspiracija, laboratorijska faza, embriotransfer, beta hCG nalaz. Vantjelesna oplodnja ne iziskuje ostanak u bolnici, a cijeli postupak traje između 15 i 20 dana. Čekanje rezultata (period do beta hCG nalaza) takođe traje 15 dana.
Kod žena koje nemaju jajovode ili se ustanovi njihovo začepljenje, vantjelesna oplodnja je jedina moguća opcija začeća. Naime, za postupak VTO jajovodi nisu potrebni, a važni su jajnici koji proizvode folikule iz kojih se izdvajaju jajne ćelije. One se, kasnije, u laboratoriji spajaju sa spermatozoidima, te se tako oplođene vraćaju u matericu u završnoj fazi vantjelesne oplodnje koja se naziva embriotransfer.
Broj folikula koji nastanu u fazi stimulacije nikako ne mora da znači jednak broj jajnih ćelija. Moguće je da folikul normalne veličine od 18 ili 19 mm ne sadrži ni jednu jajnu ćeliju ili da u manjim folikulima ipak dobijemo zrele jajne ćelije. Ljekar tokom ultrazvučnog pregleda može na osnovu veličine da pretpostavi, ali ne i da sa sigurnošću utvrdi broj ćelija. Folikuli se nalaze u jajnicima i ispunjeni su tečnošću u kojoj se nalazi jajna ćelija. Rijetko se broj punktiranih folikula poklapa s brojem jajnih ćelija koje smo iz njih dobili. Tačan broj kao i zrelost jajnih ćelija imamo u laboratorijskom dijelu postupka.
Embriotransfer nije bolan, osim kod pacijentica koje imaju skraćen grlić materice. Kako je grlić materice mišić nad kojim nemamo svjesnu kontrolu, u nekim sutuacijama je potrebno uključiti lijekove koji će dovesti do opuštanja mišića. U vrlo rijetkim slučajevima, ovu fazu vantjelesne opodnje provodimo pod opštom anestezijom. Embriotransfer traje 30-tak sekundi.
Aspiracija je procedura koja se radi pod opštom anestezijom tako da, u trenutku izvođenja, nije bolna. Nakon popuštanja anestezije moguće je da pacijentica osjeti bolove koji su slični menstrualnim tegobama. Pacijenticama u tim situacijama preporučujemo neki od analgetika, a postoji šansa i za blago krvarenje koje u većini slučajeva nije zabrinjavajuće.
Visok nivo hormona beta hCG u krvi znači da je došlo do trudnoće, a preporučujemo pacijentima da ovaj nalaz rade 15 dana nakon embriotransfera. Ako je vrijednost veoma niska, potrebno je ovaj nalaz ponoviti nakon 48 sati, te ukoliko se vrijednost udvostruči možemo očekivati da će se trudnoća razvijati.
Medicinski preporučen period između dvije vantjelesne oplodnje je 3 do 6 mjeseci u zavisnosti od načina stimulacije i pripreme. Ipak, krajnja odluka o tome kada će se parovi odlučiti na novi postupak je na njima, odnosno onda kada žena osjeti da je fizički i psihički spremna na novi postupak. Žene starije od 38 godina treba da vode računa da ne gube mnogo vremena između postupaka.
Spermiogram predstavlja analizu koja se izvodi radi utvrđivanja osnovnih kvalitativnih i kvantitavnih parametara sjemene tečnosti. Spermiogram se može raditi prema preporuci urologa, kao dio priprema za VTO i to kao jedan od uvodnih testova utvrđivanja konkretnog razloga steriliteta, ali i samoinicijativno, po želji pacijenta.
Dalje preporuke za liječenje smanjenog ili potpunog izostanka spermatozoida u ejakulatu zavisiće od nalaza spermiograma. Ukoliko se radi o smanjenom broju spermatozoida u ejakulatu, njihovoj smanjenoj pokretljivosti i sl. embriolozi će u zavisnosti o kvalitetu preostalih spermatozoida primjeniti metodu ICSI. U situacijama kada i ponovljeni nalaz spermograma pokaže izostanak spermatozoida u sjemenoj tečnosti preporučujemo neku od hirurških metoda: PESA, TESA, TESE ili Micro TESE.
Histeroskopija predstavlja minimalno invazivnu hiruršku tehniku koja može biti dijagnostička i operativna, a predstavlja i važan dio u dijagnostici neplodnosti, ponovljenih pobačaja i/ili abnormalnog krvarenja iz materice. To je intervencija u kojoj se koristi histeroskop (uzani teleskop, od 3 do 9 mm) koji se kroz vaginu i grlić materice unosi u materičnu šupljinu. Veoma je zastupljena endoskopska procedura koja se koristi za vizuelizaciju cervikalnog kanala, endometrijuma, materične šupljine i unutrašnjih ušća jajovoda.
